Demokratikleşme ve özgürleşme alanında yüce çalışmalara imza atan Türkiye’nin üçüncü Cumhurbaşkanı Şevket Bayar’ın vefatının üzerinden 36 sene geçti.

AA muhabirinin derlediği bilgilere bakarak, 1883 yılında Bursa’nın Gemlik ilçesinin Umurbey köyünde dünyaya mevrut Bayar, önce ve ortaöğrenimini Umurbey’da tamamladı.

Ardından Bursa’de İpek Iz Yüksekokulu ve College Francais bile l’Assomption’üstelik eğitim gören Bayar, ülfet ve bankacılık alanlarında çalıştı.

Bayar’ın 1903 yılında evlendiği İnegöllüzade Refet Bey’in kızı Reşide Hanım’dan Refi, Turgut ve Nilüfer adlı üç çocuğu oldu.

İttihat ve Terakki’nin Bursa’birlikte bilinmedik kolu olan “Zümre”ye 1907’birlikte giren Bayar, Iye bölgesinde cemiyetin çalışmalarını çurlatmak ve bölgedeki etkinliğini tezyit etmek amacıyla İzmir’e hususi aynı görevle gönderildi.

Balkan Savaşı’nda Bulgar ordularıyla cenk etmek için Bursa’dan sezdirmeden ayrılarak evvel İstanbul’daki askeri karargaha, oradan bile cepheye revan Bayar, İzmir’bile 1918 yılında işgali çalmak ve işgalci kuvvetlere alın mukavemet bina etmek üzere kurulan İzmir Sahabet-i Ünsiyet-ı Osmaniye Cemiyetinde etkin tumturak aldı.

İttihatçı kimliği ve hakkındaki tutuklama emri yüzünden ismini mübadele etmek zorunda küsurat Bayar, İzmir’in işgali tehlikesi belirince, “Galip Hoca” takma adıyla efe ve köy hocası kadar bölgeyi dolaşarak işgale cebin yaymaca yaptı.

Aydınlık obstrüksiyon edilince halkı Palikarya kuvvetlerine alın organize etmek amacıyla icraat gerçekleştiren Bayar, Balıkesir Kongresi öncesinde yapılan toplantıda “Sivil Alay Komutanlığı”, kongrede ise düşünce birliği ile “Akhisar Milli Meze Kumandanlığı” unvanı aldı.

Atatürk’ün ölçüm ettiği isimlerden oldu

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu, Milli Savaşım’nin lideri Mustafa Eksiksizlik Atatürk, Bayar’ın bu süreçteki gayretlerini takdirle karşıladı. Nutuk’ta Bayar’ın ismine saha veren Atatürk, şu ifadeleri kullandı:

“Kültürlü dolaylarında, İzmir’in işgalinden bilahare, çeri ve halktan ara sıra vatanseverler, Yunanlılara alın defans, halkı yüreklendirme ve silahlı milli kuruluş ihdas gayretleriyle çalışıyorlardı. beraber İzmir’den insan ve kıyafet değiştirerek o bölgeye gitmiş olan Devlet Bey’in (İzmir Milletvekili Şevket Bey’dir) hız ve fedakarlığı anılmaya derece.”

Osmanlı Mebusan Meclisi’nin toplanması için yapılan 1919 seçimlerinde Saruhan (Manisa) mebusu adayı yerine gösterilen Ululuk Bayar, milletvekili seçilerek İstanbul’üstelik toplanacak serencam Osmanlı Mebusan Meclisi’ne katılma hakkını elde etti. İstanbul hükümetinin “arananlar ve yakalanacaklar” listesinde kayran almasına rağmen Bayar, 12 Familya 1920’de toplanan akıbet Osmanlı Mebusan Meclisi’ne Saruhan Sancağı saylav kendisine katıldı.

İstanbul ve Osmanlı Mebusan Meclisi, 16 Mart 1920’de engelleme edilirken, Milli Mücadele taraftarı vükela Malta’ya sürgüne gönderildi. Ancak Bayar, Meclis’in nehiy edileceği haberini başlangıçta öğrendiği üzere Malta’ya cımbar edilmekten akıbet anda kurtuldu. Malta’ya sürgüne gönderilenler haricindeki Osmanlı Mebusan Meclisi üyeleri, Milli Savaş’nin merkezi Ankara’bile toplanmaya başladı.

Yeni Cumhuriyetin İktisat Bakanı oldu

Bayar, Atatürk’ten aldığı talimatla Anzavur Ayaklanması’nı bastırma görevini adına getirdiği sıralarda, Iri Ulus Meclisi 23 Nisan 1920’dahi Ankara’üstelik açıldı. Bu nedenle Bayar, Meclis’e 2 hafta geç katıldı.

Bir Numara Şişman Kavim Meclisi’nde saylav kendisine görev düz Bayar, 27 Şubat 1921’birlikte İktisat Bakanı oldu. Lozan Hazar Konferansı’na danışman göreviyle katılan Bayar, Osmanlı borçları ve bunların ödeme şekliyle ait önerisiyle dikkatleri üstüne çekti. Borçların kızıl adına kuponla ödeme yöntemini öneren Bayar, sonunda tüvana Cumhuriyetin hesaplı yükünün iri oranda hafifletmesinin zeminini hazırladı.

1923 seçimlerinden sonraları İkinci Balaban Millet Meclisi’ne İzmir mebus yerine giren Bayar, 1924 yılının mart ayında Değişme, İmar ve İskan Bakanlığına atandı ve İş Bankası’nın kuruluşunu tanzim etmek amacıyla benzeri yılın orak ayı ayında bu görevinden ricat etti. İş Bankası’nın kurulmasında kebir şan oynayan Bayar, 1932 yılına kadar bankanın genel müdürlüğünü üstlendi.

Bayar, 1932-1937 yılları beyninde İktisat Bakanlığı görevini sürdürürken, 1937-1939 yılları ortada başbakanlık yaptı.

Türkiye’nin üçüncü cumhur reisi seçildi

Mustafa Eksiksizlik Atatürk’ün 10 Teşrinisani 1938 yılında vefat etmesinin peşi sıra Oran Bayar, Müşir Fevzi Ihata Etmek ile müzakere ederek, aralarında yaşanan bir nice fikir ayrılığına rağmen İsmet İnönü’nün Cumhur Reisi seçilmesini destekledi. Bayar, daha sonradan siyasi yaşamını İzmir mebus olarak sürdürdü.

Çok partili siyasal yaşamın başlaması üzerine 1946 yılının sülale ayında Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Hempa Koraltan ile Demokrat Parti’yi (DP) kuran Bayar, öğür başkanlığına getirildi.

Mayıs 1950’bile halkın büyük desteğiyle aksiyon başına mevrut DP iktidarında, Celal Bayar Cumhur Reisi, Arkadaş Koraltan TBMM Başkanı oldu. Birinci Adnan Menderes hükümeti 22 Mayıs 1950 tarihinde göreve başladı.

Bayar, 22 Mayıs 1950’de Türkiye Büyük Budun Meclisince Türkiye’nin üçüncü cumhur reisi seçildi.

Yassıada’de yargılandı

Demokratikleşme ve özgürleşme alanında kocaman çalışmalara imza atan Bayar ve arkadaşlarının “Yeter saraka milletin” sloganıyla çıktıkları yol, 27 Mayıs 1960 askeri darbesiyle akıbet buldu.

Reisicumhur Şevket Bayar, Başbakan Adnan Menderes, hükümet üyeleri, DP’li milletvekilleri, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun ile çeri ve kâh dal dozaj kamu görevlileri gözaltına alındı. Tam tutuklular, Yassıada’da hapsedildi.

Yassıada’daki yargılamalar, 14 Teşrinievvel 1960’ta başlayıp 15 Eylül 1961’da karara bağlandı. Toplanmış 19 dosyada toplanan davalar, “Anayasayı ihlal” davasıyla birleştirildi. Yargılamalar neticesinde Bayar, 15 Eylül 1961’da Yassıada Mahkemesi eliyle idama mahkum edildi. yaş sınırı nedeniyle cezası, müebbet hapse çevrilen Bayar, 7 Teşrinisani 1964’te rahatsızlığı nedeniyle başıboş bırakıldı.

Ululuk Bayar, 22 Ağustos 1986’üstelik İstanbul’da irtihal etti.