Kars’ın Kağızman ilçesindeki Çengilli köyünde bulunan ve “Eğeknamor Manastırı” adına bile aşina Çengilli Kilisesi, salip planlı ve kubbeli mimarisiyle dikkati çekiyor.
Yapılış tarihi kesme adsız kilise, kente seyahat gayeli gelen yerel ve yabancı turistlerin mülakat ettiği tarihi yapılar beyninde bulunuyor.
Köyün ortasındaki tepede haç düzenlenen ve kubbeli mimarisiyle dikkati calip 25 metre yüksekliğindeki kilisede, muhtelif rölyef ve süslemeler da bulunuyor.
“Kilisenin üstünde üç ayrı kitabe kâin”
Kafkas Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Larp Harabelik Yeri Kazı Heyeti Başkanı Doç. Dr. Muhammet Arslan, AA muhabirine, 1900 rakımda kâin Çengilli köyündeki kilisenin, kentin nadide abidevi eserlerinden biri olduğunu söyledi.
Kilisenin stabil mensur tarihinin bilinmediğini ifade eden Aslan, şöyle konuştu:
“Üzerindeki süslemeler ve özelliklerinden hareketle 10-11. yüzyıllarda yöreye bilge olan Bağratlı Hanedanlığı marifetiyle nesir ettirildiği ileri sürülmekte. Kilisenin üstünde üç ayrı yazıt bulunan, bu kâin kitabeler 14. çağ Gürcü hakimiyeti dönemine ilgilendiren ve bu kitabelerin onarım kitabesi olduğunu bilmekteyiz. Esasen 18. yüzyıla ilgilendiren ayrıksı tıpkı kitabenin de varlığından dahi rastgele hangi büyüklüğünde bahsedilse de günümüze ulaşamamıştır. 19. yüzyılda bir aktarılma Ermeni vatandaşlar marifetiyle kilise isabet, peşi sıra 93 Harbi’nde 40 yıllık Rus işgali esnasında Ruslar yoluyla de kilisenin kullanıldığını biliyoruz.”
Kilisenin mimarlık yapısı karşı hikmet veren Aslan, “Erkin istavroz planlı ve kubbeli tıpkısı kilise. Özelikle birlikte üstünde saçak kısımlarında ve kubbe külahında kabartma, bazen geometrik ve nebati süslemeler bulunan. Bunun dışında esasen çöz mimarında birlikte betili süslemelerin olduğunu söyleyebiliriz. Kars ve etrafındaki coğrafya 9 ve 11. yüzyılları arasında bu bölgede egemenlik süren Bağratlı Hanedanlığı için majör ve özel bire bir coğrafya. Selçuklu Türklerinin üstelik 1064’dahi Odalık Alparslan’nın Birden’yi fetih etmesiyle, bu çevredeki Bağratlı yerleşimlerinin üstelik Türk hakimiyetine geçtiğini söyleyebiliriz.” diyerek konuştu.
“Köyün tamlık ortasında ve benzeri tepede”
Ziyaretçilerden Öztürk Güneri ise Kars’ın katıksız ve tarihi yerlerini gitmek için geldiğini anlattı.
Çengilli köyündeki kilisenin mimari yapısına hayran kaldığını tamlayan Güneri, “Kars’ta gezerken Kağızman Çengilli köyünde tıpkı kilise olduğunu söylediler. Köye geldim, kiliseyi musahabe ettim. Kilisenin mimarlık yapısı haddinden fazla ongun amma tamir istiyor. Bu kilise köy halkı eliyle bayağı masun amma restore edilirse daha bile bol evet. Kilisenin konumu haddinden fazla domuzuna. Köyün tüm ortasında ve aynı tepede, o yüzden üstelik antrparantez iyice gözüküyor.” dedi.
Köy sakinlerinden Yılmaz Çelik üstelik kilisenin turizme kazandırılması için onarıma ihtiyacı olduğunu dile getirerek, “Hala gelen turistler var, ritüel yapanlar var. Ego çocukken hatırlıyorum, o ant daha çok seyyar geliyordu.” ifadelerini kullandı.
